Nowe wskazówki genetyczne wyjaśniają tempo utraty insuliny u japońskich pacjentów z cukrzycą typu 1

Cukrzyca typu 1 (T1D) to choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy niszczy komórki β trzustki produkujące insulinę. Jednak tempo utraty tej funkcji nie jest jednakowe u wszystkich pacjentów. Szczególne znaczenie ma to w populacji japońskiej, u której obserwuje się szybszą i pełniejszą utratę wydzielania insuliny w porównaniu do pacjentów z krajów zachodnich.

Wieloletnie badanie kohortowe TIDE-J

W przełomowym badaniu ogólnokrajowym z okresem obserwacji sięgającym 14 lat, japońscy naukowcy próbowali wyjaśnić, dlaczego niektórzy pacjenci z T1D tracą zdolność do produkcji insuliny szybciej niż inni. Badanie, opublikowane online i w czasopiśmie Diabetes Care Journal, prowadził prof. Shinsuke Noso z Katedry Endokrynologii, Metabolizmu i Diabetologii Uniwersytetu Medycznego Kindai. Analiza objęła dane z ogólnokrajowej bazy T1D – TIDE-J (Type 1 Diabetes Database Study – Japan). W badaniach uczestniczyli również dr Hiroshi Kajio i dr Noriko Kodani z Narodowego Centrum Zdrowia Globalnego i Medycyny oraz prof. Hiroshi Ikegami, przewodniczący Komitetu Badań nad Cukrzycą Typu 1 Japońskiego Towarzystwa Diabetologicznego.

Trzy podtypy T1D i różne trajektorie choroby

Do badania włączono 314 pacjentów z Japonii, podzielonych na trzy podtypy T1D: ostry początek (165 pacjentów), postać powoli postępującą (SP – 105 pacjentów) oraz postać piorunującą (44 pacjentów). Przez lata monitorowano u nich poziom peptydu C (wskaźnik endogennej produkcji insuliny), obecność autoprzeciwciał, kontrolę glikemii oraz geny układu HLA (human leukocyte antigens).

Po 5 latach od rozpoznania T1D, brak wykrywalnej sekrecji insuliny odnotowano u 43% pacjentów z ostrym początkiem, 9% z SP i aż 93% z postacią piorunującą. Zauważono jednak dużą zmienność nawet w obrębie jednego podtypu.

Wpływ genotypów HLA na tempo progresji

Analiza genetyczna wykazała, że osoby z genotypem DR4/DR4 (homozygotyczny układ DRB104:05-DQB104:01) dłużej zachowują funkcję komórek β – nazwano ich „wolnymi progresorami”. Z kolei nosiciele DR4/DR8 i DR4/DR9 doświadczali szybkiej utraty insuliny, określani jako „szybcy progresorzy”.

„Niektóre genotypy HLA, które zwiększają ryzyko zachorowania na T1D, wpływają również na tempo jej progresji” – wyjaśnia prof. Noso. „To nowy krok w kierunku medycyny precyzyjnej – od prognozowania ryzyka do przewidywania przebiegu choroby.”

Znaczenie wskaźników klinicznych

Poza uwarunkowaniami genetycznymi, zidentyfikowano także istotne czynniki kliniczne. W podtypie SP, który przypomina cukrzycę typu LADA u dorosłych, niskie BMI, obecność przeciwciał przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego (GAD) oraz brak haplotypu DR2 (czynnik ochronny) wiązały się z szybszym przejściem na insulinoterapię. W postaci piorunującej T1D, ponad 90% pacjentów utraciło wydzielanie insuliny w ciągu 5 lat, lecz rola predyktorów genetycznych była mniej wyraźna – co może wynikać z agresywnego przebiegu tej formy i ograniczonej liczby przypadków.

Praktyczne zastosowanie i znaczenie dla medycyny

Odkrycia te mają bezpośrednie implikacje kliniczne. Znajomość genotypu HLA pacjenta może pomóc lekarzowi przewidzieć tempo utraty funkcji komórek β, co umożliwia odpowiednio wczesne wdrożenie zaawansowanych technologii (np. systemów automatycznego podawania insuliny) i terapii immunomodulujących (np. przeciwciał anty-CD3).

„Dzięki integracji genotypowania HLA z narzędziami diagnostycznymi – jak badania przeciwciał wysp trzustkowych czy testy tolerancji glukozy u krewnych pacjentów – możemy lepiej planować leczenie immunologiczne i poprawić wyniki terapii” – mówi prof. Noso.

Znaczenie badania TIDE-J

Projekt TIDE-J to pierwsze i jedyne tak kompleksowe, wieloośrodkowe badanie kohortowe cukrzycy typu 1 w Japonii. Zainicjowane w 2010 roku przez Narodowe Centrum Zdrowia Globalnego i Medycyny oraz Japońskie Towarzystwo Diabetologiczne, jest traktowane jako narodowa inicjatywa mająca na celu zrozumienie i poprawę opieki diabetologicznej.

„TIDE-J to nie tylko projekt naukowy, to krajowe przedsięwzięcie, które dokumentuje naturalny przebieg cukrzycy typu 1 i umożliwia spersonalizowane podejście terapeutyczne” – podsumowuje prof. Noso.

Badanie TIDE-J dostarcza kluczowych informacji, które mogą przyczynić się do wcześniejszych interwencji, opóźnienia pełnoobjawowego przebiegu choroby i zachowania produkcji insuliny u części pacjentów. Pokazuje też, że połączenie wiedzy genetycznej z rzeczywistymi danymi klinicznymi jest drogą do skuteczniejszej, indywidualnie dostosowanej opieki diabetologicznej.